Wzmacnianie odporności wspólnoty lokalnej w sytuacjach kryzysowych
W dniu 15 kwietnia 2025 r. odbył się Międzynarodowy Okrągły Stół pod tytułem „Kształtowanie systemów zarządzania i polityki państwowej w zakresie zwiększania zdolności lokalnych społeczności do przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym: doświadczenia ukraińsko-polskie”. Wydarzenie zostało zorganizowane w ramach projektu NATO Science for Peace and Security (SPS G6119), realizowanego przez Politechnikę Poznańską oraz Narodowy Uniwersytet Techniczny Ukrainy Politechnika Kijowska im. Igora Sikorskiego we współpracy z Powiatem Poznańskim i Rejonem Buczańskim.
Celem spotkania była wymiana doświadczeń między przedstawicielami instytucji naukowych, administracji publicznej i służb ratunkowych Ukrainy i Polski w zakresie wzmacniania odporności lokalnych wspólnot w sytuacjach kryzysowych. Wydarzenie zgromadziło ekspertów z obu państw, umożliwiając analizę podejść stosowanych w warunkach wojennych i pokojowych.
W wydarzeniu wzięło udział 25 uczestników z Polski i Ukrainy. Wśród nich prorektor KPI prof. Andrzej Shyshlolin, dziekan WIZ PP dr hab.inż. Marcin Butlewski, prof. PP, dziekan Wydziału Zarządzania i Marketingu KPI prof. Maryna Kravchenko, dr inż. Dariusz Dymek, Dyrektor Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Wielkopolski Urząd Wojewódzki w Poznaniu, Vladyslav Khakhulin, zastępca głowy Buchanskiej Rady rejonowej, Marcin Wojtkowiak, Wójt Gminy Czerwonak Powiat Poznański Województwo Wielkopolskie, Paweł Kurosz, Dyrektor Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Starostwa Powiatowego w Poznaniu, Jarosław Dobicki, Kierownik Referatu Zarządzania Bezpieczeństwem w gminie miejskiej Mosina Powiatu Poznańskiego Województwa Wielkopolskiego, Valentyna Bykhovchenko, kierownik wydziału „Centrum testowe” , ekspert z Rejonu Bucza (Borodyanka), Serhii Pidlisnyi, kierownik Wydziału Prawnego Rady Miejskiej Obuchowa, Andrzej Goszczyński, Kierownik Centrum Zarządzania Kryzysowego w gminie Tarnowo-Podgórne Powiatu Poznańskiego Województwa Wielkopolskiego, dr hab. Yevhen Revtiuk, dyrektor Instytutu Zarządzania i Systemów Informacyjnych na Wydziale Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej, dr hab. inż. Magdalena Wyrwicka, prof. Politechniki Poznańskiej, aspirant sztabowy Krzysztof Bretes Zastępca Naczelnika Wydziału - Sztab Policji, Komendy Miejskiej Policji w Poznaniu, kapitan Rafał Kominowski, Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu, członkowie międzynarodowego zespołu projektowego:
Politechnika Poznańska - dr inż. Grzegorze Dahlke, dr inż. Tomasz Ewertowski, dr inż. Hubert Wojciechowski,
Politechnika Kijowska - dr Yaroslava Hlushchenko, dr Olena Korohodova, dr Natalia Skorobogatova, dr Natalya Chernenko, dr Tetiana Ivanova, dr Olha Bokovets.
Moderatorzy dr Oksana Erdeli, kierownik projektu CECRS, oraz prof. Sergii Voitko, współkierownik projektu CECRS po stronie KPI
W pierwszej części spotkania skoncentrowano się na rozwiązaniach wdrożonych w Ukrainie w odpowiedzi na pełnoskalową agresję Federacji Rosyjskiej. W wyniku eskalacji konfliktu w 2022 roku, ukraiński system zarządzania kryzysowego został zmuszony do szybkiej adaptacji do nowych realiów operacyjnych, koncentrując się na ochronie ludności cywilnej oraz utrzymaniu podstawowych funkcji infrastruktury państwowej.
Zwrócono uwagę na specyfikę zarządzania kryzysowego w warunkach wprowadzonego w Ukrainie stanu wojennego. Specyfika ta obejmowała:
- informowanie ludności o zagrożeniu lub wystąpieniu ataków rakietowych i bombowych;
- ewakuację ludności ze stref walk;
- zintensyfikowanie działań pododdziałów pirotechnicznych SZU (szybkie rozminowywanie, wykorzystanie bezzałogowych statków powietrznych);
- zapewnienie stabilnego funkcjonowania łączności radiowej (wykorzystanie bezpiecznych cyfrowych sieci radiowych);
- opracowanie algorytmu działania w warunkach niszczenia systemów gaśniczych, zaopatrzenia w wodę przeciwpożarową, zasilania w energię elektryczną oraz niszczenia sprzętu przeciwpożarowego;
- likwidacja skutków sytuacji kryzysowych na obszarach walk.
W powyższym kontekście zaprezentowano narzędzia technologiczne stosowane w systemach wczesnego ostrzegania, takie jak system „ALARM” działający w oparciu o dane radarowe oraz aplikacje ostrzegające przed zagrożeniami radiacyjnymi. Zwrócono uwagę na znaczenie systematycznego informowania społeczeństwa o terenach zaminowanych oraz prowadzenie monitoringu sytuacji przesiedleńców wewnętrznych.
W zakresie wzmacniania odporności społeczności lokalnych przedstawiono praktyki w postaci audytów infrastruktury krytycznej, organizacji szkoleń z ewakuacji oraz pierwszej pomocy, a także tworzenia mobilnych zespołów ratowniczych. Podkreślono znaczenie decentralizacji zarządzania oraz zwiększenia uprawnień jednostek samorządu terytorialnego. Wskazano również na aktywne zaangażowanie młodzieży w działania na rzecz bezpieczeństwa lokalnego jako czynnik długofalowo podnoszący poziom odporności społecznej.
Druga część wydarzenia poświęcona była prezentacji rozwiązań stosowanych w Polsce, gdzie zarządzanie kryzysowe realizowane jest w stabilnych warunkach instytucjonalnych i prawnych. Polska posiada jednolitą ustawę regulującą kwestie zarządzania kryzysowego, co umożliwia spójne działanie różnych poziomów administracji. Uczestnicy zwrócili uwagę na korzystanie przez Polskę z funduszy unijnych oraz rozwój narzędzi cyfrowych, takich jak systemy SMS alert.
Zauważono również, że poważnym ograniczeniem dla organizacji szybkiej pomocy w sytuacjach kryzysowych jest system prawny, wydłużający działania i wymagający działań szablonowych (nie zawsze dopasowanych do realiów zagrożeń).
Szczególnego znaczenia nadano doświadczeniom związanym z pomocą uchodźcom z Ukrainy po 2022 roku. Przykładem elastycznego dostosowania lokalnych systemów wsparcia była działalność miast takich jak Rzeszów, pełniący funkcję węzła logistycznego. Przedstawiono również efekty ustawy o wsparciu wielodomenowym uchodźców z 12 marca 2022 r., która umożliwiła wdrażanie szeroko zakrojonych działań pomocowych i integracyjnych.
W zakresie współpracy instytucjonalnej podkreślono znaczenie udziału organizacji społecznych (m.in. OSP, ZHP, Szlachetna Paczka), rozwoju partnerstw publiczno-prywatnych oraz dwustronnej współpracy między samorządami i organizacjami pozarządowymi. Wskazano, że odporność wspólnot lokalnych jest efektem planowych działań strategicznych oraz integracji sektorów publicznego i obywatelskiego.
Wnioski i kierunki dalszych działań
W podsumowaniu uczestnicy przyszli do wniosku, że wzmacnianie odporności wspólnot lokalnych w sytuacjach kryzysowych wymaga:
- jasnych i spójnych ram prawnych regulujących zarządzanie kryzysowe,
- budowania kompleksowych, międzyinstytucjonalnych systemów reagowania,
- efektywnego wykorzystania nowoczesnych technologii w zakresie monitorowania i ostrzegania,
- aktywnego włączania społeczności lokalnych, zwłaszcza młodzieży, w działania decyzyjne i operacyjne,
- stałego podnoszenia kompetencji poprzez szkolenia i ćwiczenia międzyresortowe,
- systemowej edukacji młodego pokolenia w zakresie reagowania na sytuacje kryzysowe,
- rozwijania współpracy transgranicznej, w szczególności polsko-ukraińskiej, na poziomie naukowym i administracyjnym.
Podsumowanie
Okrągły stół stanowił platformę dialogu między środowiskami praktyków i badaczy zajmujących się problematyką zarządzania kryzysowego w kontekście zwiększania odporności lokalnych społeczności. Przedstawione doświadczenia ukraińskie i polskie potwierdzają, że kluczowym czynnikiem skuteczności w obliczu kryzysu jest zdolność do mobilizacji zasobów lokalnych, integracji międzysektorowej oraz aktywnego zaangażowania społecznego. Oba kraje posiadają własne, specyficzne doświadczenia (Ukraina w zakresie funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego w warunkach stanu wojennego, a Polska w zakresie wykorzystania potencjału społecznego w warunkach dużych zakłóceń oraz absorpcji funduszy UE do realizacji zadań w zarządzaniu kryzysowym), którymi warto się dzielić w celu doskonalenia systemów krajowych zarządzania kryzysowego. Wzmacnianie odporności wspólnoty lokalnej w sytuacjach nadzwyczajnych wymaga nie tylko odpowiednich narzędzi prawnych i technologicznych, ale przede wszystkim długofalowej strategii opartej na współpracy i edukacji obywatelskiej i budowaniu zaufania do władz lokalnych i służb mundurowych.